< Digitale Schriftkunde

Bild | Kommentar | Entzifferung | Transkription | Text-Bild-Verknüpfung | Schreiberhände
BayHStA, Klosterliteralien Benediktbeuern 8
Kommentar
BayHStA, Klosterliteralien Benediktbeuern 8
Auszug aus der Klostergeschichte Benediktbeuerns, zwischen 1050 und 1070 (vermutlich Benediktbeuern)

Archivaliengattung: Amtsbuch
Schwierigkeitsgrad: mittel
Schreiberhände:
  • unbekannter Schreiber (S1)
Sogenannter Rotulus historicus des Klosters Benediktbeuern.

Die aus mehreren Pergamentblättern zusammengefügte Pergamentrolle (rotulus) enthält auf der Innen- bzw- Vorderseite die Gründungsgeschichte des Klosters sowie Aufzeichnungen über Schenkungen und Schädigungen (z. B. durch die Ungarn) des Klosters. Dabei vereint die Quelle chronikalische Aufzeichnungen und Erzählungen sowie Aufzählungen der Güterverhältnisse und Besitzungen. Auf der Rückseite werden Wohl- (huius loci defensor(Textzitat)) und Übeltäter (huius loci destructor(Textzitat)) namentlich genannt. Hier wurde nur ein Teil des Rotulus ausgewählt und transkribiert. Enthalten ist die Chronik der Äbte, die Wiedergabe einer Grabinschrift in Versmaß (Distichen) und eine Erzählung der Ungarneinfälle.

Bei der verwendeten Schrift handelt es sich um eine karolingische Minuskel. Auffällig sind die hohen, an eine römische Inschriftencapitalis angelehnten Majuskelbuchstaben an den Wortanfängen oder zur Hervorhebung von Namen, sowie die mit gräzisierenden Elementen versetzte Capitalis der Überschrift. Dass der Schreiber vermutlich mit zeitgenössischen Urkundenschriften vertraut war, zeigen typische Buchstabenverbindungen (us, st) und das mehrmals verwendete cc-förmige Minuskel-a (z.B.atrox(Textzitat), 2. Zeile, Adalunc(Textzitat), 20. Zeile). Das etwas unebene Schriftbild und die ungleich proportionierten, teilweise fast bizarren Majuskeln sprechen nicht für einen Schreiber erster Güte: Vom herausragenden Niveau der klösterlichen Skriptorien der sogenannten karolingischen Renaissance ist dieser Rotulus ein gutes Stück entfernt.
Entzifferung

(Absatz Beginn)
EPITAPHIVM Q(U)OQ(UE) ILLORVM LACRIMABILIT(ER) HIC E(ST) SCRIPTV(M).
Mors atrox nullu(m) (con)sumere parcit homullv(m). Quisq(ue) solo degit debitor hvi(us) erit.
En tres abbates meritis (et) germine fr(at)res. Muro defuncti s(unt) modo subpositi. 
Hi du(m) vixer(unt) hoc coenobiv(m) statuer(unt). Multos thesauros cui dederant (et) agros.
Ex his Lantfridvsa)  clvit abb(at)is uice p(r)imvs. Qui uir p(er) prudens hic bona plvra studens.
Ia(m) sextas ivlivs m(en)sis du(m) c(on)tinet vsidusb) . Exutvs carne debita soluit adae.
FR(ater) Waldra(m)nvs cui successit venerandvs. Hvc q(u)i c(on)tulerat q(uo)dq(ue) boni poterat.
Idvs at februi  q(u)inis de carcere mundi. Emigrans anima(m) reddidit ille piam.
T(un)c Elilant fr(atr)um suscepit municipatu(m). Germanos gestis ęq(u)iperando bonis.
10 In nonis decimis septe(m)bris (et) ipse kalendis. Mortuvs e(st) m(em)bris. uictitat ast meritis.
11 N(e)c(n)o(n) credentes h(ec) talia scripta legentes. Hos xp(ist)o statui poscite luce poli. 
12 Elylando abb(ati) successit hrimgrinvs abba(s). Istoq(ue) defuncto successerat
13 Erpfmannvs abba. Eivsq(ue) loco successerat Vrolf abba. Cviq(ue) uenerando
14 successerat Snelport abba. Hi . iiiior. uiri extra decretu(m) LANT(fridi). WALD(ramni). ELYL(andi).
15 (et) placitu(m) sive electi(o)ne(m) c(on)greg(ationis) s(an)c(t)i B(enedicti) in isto cenobio fuerant constitutiin isto cenobio; hrimgrimvs sepult(us) e(st)
16 in staphalastagno mon(asterio). Erpfmannus in ratisponensę civit(ate) monast(erio) s(an)c(t)i EMMER(AMI)
17 sepultus e(st). Vrolf in slechdorfensi mon(asterio) sepultus e(st). Snelport abbas
18 hui(us) loci in iescinisprunnunc)  monast(erio) sepulture traditus e(st). Qualit(er) v(e)l q(u)om(od)o istud
19 monast(erium) rexerint. minime (com)p(er)tu(m) habemus. Sed te(m)pore ei(us)de(m) snelborti abb(at)is.
20 q(u)ida(m) monachvs hui(us) cęnobii uenerabilis uitę fuit nomine adalunc pr(es)b(yter) (et) mon(achus)
21 q(u)i dix(it) ad fr(atre)s congreg(ationis) s(an)c(t)i B(enedicti). cu(m) in p(ro)ximo ia(m) e(ss)et uenturus. Scitote f(rat)res. monacho(rum)
22 ordine(m) in aduentu snelborti abb(at)is finitu(m) e(ss)e. S(ed) si m(ih)i n(on) vultis crediered) . erit
23 hoc uob(is) signu(m) me ex hac luce hodie migrare. q(uo)d  (et)ia(m) eueniebat. Et hoc
24 addidit. cituitas illi(us) nominis. indiciv(m) e(st) locihuius destructionis. Hęc dic(en)s fr(atr)es
25 intrauer(unt) cu(m) illo ęccl(esi)am ad suscipiendu(m) sic(ut) mos e(st) novu(m) abb(at)em. ipse sup(ra)dictus
26 uir adalvnc p(ro)strat(us) ante alt(arem) s(an)c(t)i B(enedicti). emisit sp(iritu)m .xvii. k(alendas) Dec(embris) sepult(us) e(st) ivxta
27 abbatoru(m) domu(m) .L(ANTFRIDI). W(ALTRAMNI). ELY(LANDI). Aliud q(u)oq(ue) portentu(m) c(on)tigit n(on) longe P(ost) hęc.
28 na(m) monachvs illi(us) que(m) secu(m) adduxerante) . q(u)i (et) f(rate)r ut dixerant illi(us) carn(is) exstitit.
29 egrediens cęnobiv(m) s(an)c(t)i B(enedicti) in c(on)sueta hora in nem(us) q(uo)d ivxta ęccl(esi)am fuit a cer
30 uo p(er)cussus interiit. hoc usq(ue) hodie a s(e)c(u)larib(us) hominib(us) d(icitu)r Insup(er) (et)ia(m) te(m)pore
31 ipsivs. vt f(rate)r n(oste)r sup(ra)dict(us) adalunc p(rae)dix(it). d(omin)o odibiles (et) magnilif)  homines hvngarii
32 intrauer(unt) p(ro)uincia(m) cuncta uastantes. ęccl(esi)as (et) monast(eria) monacho(rum) (et) virginv(m)
33 dep(rae)dauer(unt). ac p(ost)modu(m) incendio ignis cuncta co(n)summauer(unt). T(un)c q(u)oq(ue) (et) istud
34 cęnobiv(m) s(an)c(t)i B(enedicti). incendio tradider(unt) (et) o(m)nia ornam(en)ta illi(us) tuler(unt). monachos hvi(us)
35 loci alios igne alios gladio p(er)imer(unt) familia(m)q(ue) s(an)c(t)i B(enedicti). longe p(er) p(ro)uincias disp(er)ser(unt).
36 Snelbor abb(as) fugit in iechscinisprunnun monast(erium) defunct(us) e(st) ac sepult(us) illic.
37 T(un)c na(m)q(ue) istud cęnobiv(m) s(an)c(t)i B(enedicti). sine rectore fuit .viiii. annis. p(rae)t(er) do(mi)nv(m) P(er)htricv(m)
38 pr(es)b(yteru)m (et) monachv(m). (et) Sintp(er)tu(m) pr(es)b(yteru)m q(u)i alt(er)na uicissitudine in italia(m) ambou
39 lantesg) . indeq(ue) annona(m) humeris suis secv(m) portantes. s(an)c(t)oq(ue). B(enedicto). seruientes.
40 Postq(uam) occisi sunt hungarii a baioariis. istaq(ue) p(ro)uincia cępit habitari. t(un)c sup(ra) 
41 dict(us) vir P(er)htric(us) isto loco mansit solitarivs. bone memoriae vir sintp(er)t(us) villa(m) 
42 bibirbach cęp(it) habitare (et) P(er)htrico in istu(m) locu(m) ministrare. T(un)c d(e)o largiente 
43 q(u)ida(m) pr(es)b(yter) nomine Wolfdio imp(et)rauit ab imp(eratore) OttonEh)  sibi co(m)mitti istud cen(obium) 
44 s(an)c(t)i B(enedicti). q(uo)d (et) imp(et)rauit adivuante s(an)c(t)o OVdalrico aug(ustanae) civit(atis) ep(iscop)o. Constitut(us) namq(ue) do(mi)nv(s) hv(ius) (Absatz Ende)

          
    a) Sonderform der -us(Textzitat)-Ligatur; diese tritt öfter auf, z.B. in der gleichen Zeile bei primus(Textzitat).
    b)  Idus(Textzitat) über einen anderen Begriff, von dem nur noch die -us(Textzitat)-Kürzung erkennbar ist, übergeschrieben.
    c) Das r(Textzitat) in ungewöhnlicher Form wurde vermutlich später eingefügt.
    d) Zuerst credire(Textzitat), dann mit überschriebenem e(Textzitat) nach credere(Textzitat) verbessert, das i(Textzitat) durch Punktierung ungültig gemacht.
    e) Das n(Textzitat) durch Punktierung ungültig gemacht.
    f) Von den großen zu den bösen Ungarn: zuerst wurde magni(Textzitat) geschrieben, dann durch Überschreiben der Buchstaben li(Textzitat) zu maligni(Textzitat) verbessert.
    g) u(Textzitat) verbessert aus o(Textzitat).
    h) Ungewöhnliche Schreibweise des Kaisernamens, möglicherweise vom Herrschermonogramm Ottos aus einer Urkunde inspiriert?
Transkription

(Absatz Beginn)
EPITAPHIUM QUOQUE ILLORUM LACRIMABILITER HIC EST SCRIPTUM:
Mors atrox nullum consumere parcit homullum, quisque solo degit debitor huius erit.
En tres abbates meritis et germine fratres, muro defuncti sunt modo subpositi. 
Hi dum vixerunt hoc coenobium statuerunt, multos thesauros cui dederant et agros.
Ex his Lantfridus cluit abbatis vice primus, qui vir perprudens hic bona plura studens.
Iam sextas iulius mensis dum continet idusa), exutus carne debita solvit Adae.
Frater Waldramnus cui successit venerandus, huc qui contulerat quodque boni poterat.
Idus at februi  quinis de carcere mundi emigrans animam reddidit ille piam.
Tunc Elilant fratrum suscepit municipatum, germanos gestis ęquiperando bonis.
10 In nonis decimis septembris et ipse kalendis, mortuus est membris victitat ast meritis.
11 Necnon credentes hec talia scripta legentes, hos Christo statui poscite luce poli. 
12 Elylando abbati successit Hrimgrinus abba. Istoque defuncto successerat
13 Erpfmannus abba. Eiusque loco successerat Vrolf abba. Cuique venerando
14 successerat Snelport abba. Hi IIIIor viri extra decretum Lantfridi, Wald(ramni), Elyl(andi)
15 et placitum sive electionem congregationis sancti Benedicti fuerant in isto cenobiob) constituti: Hrimgrimus sepultus est
16 in Staphalastagno monasterio. Erpfmannus in Ratisponensę civitatis monasterio sancti Emmerami
17 sepultus est. Vrolf in Slechdorfensi monasterio sepultus est. Snelport abbas
18 huius loci in Iescinisprunnun monasterio sepulture traditus est. Qualiter vel quomodo istud
19 monasterium rexerint minime compertum habemus. Sed tempore eiusdem Snelborti abbatis
20 quidam monachus huius cęnobii venerabilis vitę fuit nomine Adalunc presbyter et monachus
21 qui dixit ad fratres congregationis sancti Benedicti cum in proximo iam esset venturus: Scitote, fratres, monachorum
22 ordinem in adventu Snelborti abbatis finitum esse. Sed si mihi non vultis crederec) , erit
23 hoc vobis signum, me ex hac luce hodie migrare. Quod etiam eveniebat. Et hoc
24 addidit: Cituitas illius nominis indicium est huiusd) loci destructionis. Hęc dicens fratres
25 intraverunt cum illo ęcclesiam ad suscipiendum sicut mos est novum abbatem. Ipse supradictus
26 vir Adalunc prostratus ante altarem sancti Benedicti emisit spiritum XVII kalendas decembris. Sepultus est iuxta
27 abbatorum domum Lantfridi, Walt(ramni), Ely(landi). Aliud quoque portentum contigit non longe post hęc.
28 Nam monachus illius quem secum adduxerate) , qui et frater ut dixerant illius carnis exstitit,
29 egrediens cęnobium sancti Benedicti inconsueta hora in nemus quod iuxta ęcclesiam fuit a cer-
30 vo percussus interiit. Hoc usque hodie a secularibus hominibus dicitur. Insuper etiam tempore
31 ipsius, ut frater noster supradictus Adalunc praedixit, d(omin)o odibiles et malignif)  homines Hungarii
32 intraverunt provinciam cuncta vastantes ęcclesias et monasteria monachorum et virginum
33 depraedaverunt ac postmodum incendio ignis cuncta consummaverunt. Tunc quoque et istud
34 cęnobium sancti Benedicti incendio tradiderunt et omnia ornamenta illius tulerunt. Monachos huius
35 loci alios igne alios gladio perimerunt familiamque sancti Benedicti longe per provincias disperserunt
36 Snelbor abbas fugit in Iechscinisprunnun monasterium. Defunctus est ac sepultus illic.
37 Tunc namque istud cęnobium sancti Benedicti sine rectore fuit VIIII annis, praeter dominum Perhtricum
38 presbyterum et monachum et Sintpertum presbyterum qui alterna vicissitudine in Italiam ambu-
39 lantesg)  indeque annonam humeris suis secum portantes sanctoque Benedicto servientes.
40 Postquam occisi sunt Hungarii a Baioariis istaque provincia cępit habitari. Tunc supra- 
41 dictus vir Perhtricus isto loco mansit solitarius. Bone memoriae vir Sintpertus villam 
42 Bibirbach cępit habitare et Perhtrico in istum locum ministrare. Tunc deo largiente 
43 quidam presbyter nomine Wolfdio impetravit ab imperatore Ottone sibi committi istud cenobium 
44 sancti Benedicti, quod et impetravit adiuvante sancto O%udalrico Aug(ustanae) civitatis episcopo. Constitutus namqueh)  dominus huius [...] (Absatz Ende)

          
    a)  Idus(Textzitat) über getilgtem Wort [...]us(Textzitat).
    b) in isto cenobio(Textzitat) über der Zeile eingefügt.
    c) Verbessert aus credire(Textzitat).
    d) huius(Textzitat) über der Zeile eingefügt.
    e) Durch Unterpungieren verbessert aus adduxerant(Textzitat).
    f) Von den großen zu den bösartigen Ungarn: maligni(Textzitat) verbessert aus magni(Textzitat).
    g) Verbessert aus ambolantes(Textzitat).
    h) Über der Zeile nachgetragen.